Als reactie op de inflatie en de hoge energiekosten hebben landen zoals Nieuw-Zeeland, Ierland en Duitsland de tarieven voor het openbaar vervoer tijdelijk verlaagd. Dit is niet alleen om passagiers te ondersteunen met de huidige kosten van de levensonderhoud crisis, maar ook om het rijden met openbaar vervoer te stimuleren en daarmee de groene verandering in mobiliteit. Maar is de ticketprijs een doorslaggevend argument voor nog meer mensen de auto definitief te laten staan ten voordele van bus en trein? Hoe kan het openbaar vervoer eigenlijk aantrekkelijker worden gemaakt?
Goed openbaar vervoer wordt gezien als de ruggengraat van duurzame mobiliteit. Volgens een enquête van het City Moonshot Initiative geeft 79% van de steden over de hele wereld aan, dat verbetering van hun openbaar vervoersysteem de hoogste prioriteit is, als het gaat om mobiliteit. Dit is nu des te meer het geval, omdat het openbaar vervoer tijdens de pandemie een zware klap heeft gekregen, met een laag aantal passagiers tot gevolg.
Het Duitse maandabonnement van 9 euro is tot nu toe ongelooflijk populair. 21 miljoen mensen hebben in de eerste maand van het aanbod gebruik gemaakt. Maar maakt de prijs van het kaartje het verschil? Moeten wij het openbaar vervoer gewoon in het algemeen goedkoper of zelfs gratis maken, zou dan de groene verandering in mobiliteit een uitgemaakte zaak zijn?
Rimbert Schürmann is openbaarvervoerexpert bij PTV Group en adviseert vervoersbedrijven over de duurzame inrichting van het openbaarvervoersystemen. Uit ervaring weet hij dat het niet zo eenvoudig is: “Een lage ticketprijs kan ongetwijfeld een stimulans zijn om het openbaar vervoer te gebruiken – maar vaak niet voor degenen die juist overgehaald moeten worden om over te stappen: de automobilisten.”
Een goed voorbeeld hiervan is de stad Tallinn. In de hoofdstad van Estse heeft de invoering van gratis openbaar vervoer in 2013 niet geleid tot een vermindering van het aantal autoritten. Het aantal gebruikers van het openbaar vervoer is toegenomen, maar meer dan de helft van alle reizen naar werk wordt nog steeds met de auto gemaakt.
“Vooral forenzen vinden het moeilijk om hun oude mobiliteitsgewoonten te veranderen. We zien dit effect ook in Duitsland, waar het maandelijkse reisbiljet van 9 euro vooral wordt gebruikt voor vrijetijdsreizen,” legt Rimbert Schürmann uit. “Een gebrek aan openbaar vervoer is vaak de reden. Maar voor velen is woon-werkverkeer met de auto gewoon handiger dankzij een auto van de zaak of een parkeerplaats voor de deur.”
Wat zijn nu de belangrijkste factoren om het openbaar vervoer aantrekkelijk genoeg te maken zodat meer mensen de auto de rug toekeren?
Enorme uitbreiding van het openbaar vervoer
Uit een studie van het Mobility Institute Berlin blijkt dat de auto in veel steden nog steeds de snelste optie is om te reizen. De reistijd met het openbaar vervoer was gemiddeld twee keer zo lang als met de auto.
“We willen allemaal zo gemakkelijk, comfortabel en snel mogelijk van A naar B komen. Als ik er meer dan twee keer zo lang over doe om een afstand met de bus af te leggen dan met de auto, als ik vaak moet overstappen of als er op een bepaald tijdstip geen verbinding is, dan is het duidelijk dat ik voor de auto kies”, zegt Rimbert Schürmann.
Een regelmatige dienstverlening is een must. Dit betekent dat het plaatselijk openbaar vervoer – vooral in plattelandsgebieden – massaal moet worden uitgebreid, liefst op landelijke basis.
Om dit te bereiken moet de infrastructuur dienovereenkomstig worden uitgebreid. Aangezien spoorweg- en metroprojecten worden voorafgegaan door langdurige planningsprocessen, spelen het busvervoer en de elektrificatie daarvan een belangrijke rol. Capaciteitsuitbreidingen en extra busdiensten kunnen op korte termijn bijdragen tot een efficiënter openbaar vervoer.
Een andere mogelijkheid is de reactivering van verlaten spoorlijnen. In een Duits onderzoek hebben consultants van PTV Group 42 spoorlijnen onderzocht om daarvan het potentiële rijpubliek te voorspellen.
“We hebben een transportmodel gebruikt om in te schatten hoe de vraag zich in de toekomst zal ontwikkelen,” legt Schürmann uit.
Vervoersmodellering en -simulatie zijn over het algemeen waardevolle hulpmiddelen wanneer het gaat om een future-proof planning van het openbaar vervoer. In de digitale omgeving kunnen verschillende toekomstscenario’s en vragen worden overwogen. Hoe kan het openbaar vervoernetwerk worden uitgebreid? Waar is een nieuwe buslijn zinvol, waar zijn nieuwe haltes nodig? Welke frequentie voorziet in de vraag en creëert een aantrekkelijk aanbod?
De PTV-deskundige voegt daaraan toe: “Verkeersmodellen ondersteunen planners bij vraaggerichte en servicegerichte openbaarvervoersnetwerken voor alle soorten openbaar vervoer – of het nu gaat om bussen, trams, metro’s of treinen.”
Combinatie van openbaar vervoer met andere vervoerswijzen
Mensen beslissen steeds vaker spontaan over wat de beste manier is om op hun bestemming te bereiken. Vooral in stedelijke gebieden hebben ze een tal van mobiliteitsopties tot hun beschikking: Op de fiets of met de bus naar kantoor – afhankelijk van het weer -, carpoolen voor een weekendtrip, of met een e-scooter voor de laatste kilometer naar hun bestemming.
Het openbaar vervoer moet dus worden aangesloten op andere mobiliteitsdiensten. Om gebruikers zo gemakkelijk mogelijk te laten overstappen van de trein naar auto- of huurfiets, moeten de afstanden zo kort mogelijk zijn. Bijvoorbeeld via mobiliteitsknooppunten waar de verschillende vervoersmiddelen worden gebundeld.
“Minstens zo belangrijk is een geïntegreerde digitale dienstverlening van al deze modaliteiten en hun boekingsprocessen in één app”, zegt Rimbert Schürmann. “Op die manier kunnen gebruikers eenvoudig, snel en flexibel beslissen hoe ze in een bepaalde situatie het beste van A naar B kunnen komen.”
Ook de koppeling van openbaar vervoer naar een actieve vervoerswijzen, zoals lopen en fietsen, speelt een rol. Het combineren van fietsen en treinreizen maakt het bijvoorbeeld mogelijk om lange afstanden af te leggen en biedt dus grote mogelijkheden voor duurzaam woon-werkverkeer. Een handige en veilige fietsinfrastructuur maakt de bike + ride-optie aantrekkelijk. Het bouwen van veilige fietsenstallingen bij treinstations is een van de belangrijke factoren om meer mensen aan te moedigen met de fiets en de trein te reizen.
“Dit laat zien hoe belangrijk het is om het hele mobiliteitsecosysteem in zijn geheel te bekijken om onze mobiliteit duurzaam te maken”, zegt PTV-adviseur Schürmann. “Dit geldt vooral met oog op toekomstige technologieën zoals autonoom rijden. Dergelijke diensten hebben passende randvoorwaarden nodig om te voorkomen dat ze leiden tot meer verkeer. Alleen als onderdeel van een geïntegreerd autonoom deelsysteem kunnen AV’s het openbaar vervoer versterken en aanvullen.”
Dit is ook de conclusie van een studie in de Zweedse stad Göteborg, waarin werd gekeken naar de gevolgen van autonome diensten voor het openbaar vervoer en het stadsvervoer in het algemeen.
Verhoog het comfort
Gebruikers van het openbaar vervoer kennen de zwakke punten: Vertraagde treinen en bussen, verwarring bij de kaartjesautomaat over het juiste kaartje, groezelige haltes ect.
Naast het dienstenaanbod en de kwaliteit van de verbindingen zijn er ook andere aspecten bepalend voor de aantrekkelijkheid van het openbaar vervoer: het comfort van de voertuigen bijvoorbeeld, of een klantvriendelijke service met een duidelijk ticketingsysteem en goede dienstregelingsinformatie – idealiter in real-time.
Rijden minder aantrekkelijk maken
Naast deze genoemde pull-maatregelen, die het openbaar vervoer uitbreiden en verbeteren, is er nog een belangrijke hefboom om bij te dragen aan de verandering van de mobiliteit.
Rimbert Schürmann: “Willen meer mensen de auto laten staan, dan moet autorijden minder aantrekkelijk worden. Dergelijke push-maatregelen kunnen bijvoorbeeld bestaan uit betaalde parkeerplaatsen, toegangsbeperkingen of snelheidsbeperkingen of de invoering van een stadstol. Dergelijke maatregelen zijn in eerste instantie meestal impopulair, maar ze ondersteunen duurzame vervoerswijzen en helpen mensen hun mobiliteitsgedrag te veranderen. En dat is wat wij nodig hebben om de duurzame mobiliteit van de toekomst succesvol vorm te geven.”